Kaduceusz - symbol pokoju i handlu 2024

Pewnego dnia Hermes (w mitologii greckiej posłaniec bogów, przewodnik dusz w zaświaty, bóg podróżnych, kupców, pasterzy, ale i złodziei) ukradł przyrodniemu bratu Apollinowi trzodę i wynalazł lirę, którą skonstruował z cielęcych jelit i skorupy żółwia. Kiedy kradzież się wydała, na przeprosiny podarował bratu tę lirę jako rekompensatę za uczynioną kradzież. Udobruchany Apollo obdarował Hermesa laską z leszczyny, która miała cudowną właściwość łagodzenia sporów i godzenia nieprzyjaciół. Kiedy Hermes wrzucił ją między dwa walczące ze sobą węże, te natychmiast przestały się gryźć i zgodnie oplotły się dookoła laski. Tak powstał kaduceusz, z którym Hermes nigdy się nie rozstawał. Od tej chwili stał się też symbolem dyplomacji. Rzymianie natomiast traktowali ten atrybut jako symbol równowagi duchowej i dobrego postępowania, pręt wyrażał potęgę, a dwa węże mądrość, równowagę sił.

W II połowie XIX i początkach XX wieku nastąpił dynamiczny rozwój Czarnkowa. Postęp w przemyśle, gospodarce, uruchomienie linii kolejowej oraz wzrastająca liczba nowych mieszkańców spowodowały też znaczne zmiany w zakresie budownictwa miejskiego. Do miasta zaczęli przybywać architekci, którzy umiejętnie zagospodarowywali przestrzeń. Powierzono im budowę reprezentacyjnych gmachów państwowych (budynek starostwa, poczty, szpitala itp.), ale też obiektów mieszkalnych i usługowych. Zwarte pierzeje rynku i odbiegających od niego ulic zabudowywano murowanymi kamienicami posiadającymi ciekawe formy architektoniczne. Motywami dekoracyjnymi i detalami architektonicznymi upiększało się elewacje budynków, które akcentowały status społeczny ich właścicieli, ale również wykonywaną profesję.

Do dziś spośród licznych zachowanych kamienic znajdujących się w centrum zabytkowego miasta jedna szczególnie budzi zainteresowanie. Nie sposób jej nie zauważyć, bo jest ozdobną wizytówką deptaku, uwieczniona na licznych pocztówkach oraz zdjęciach miasta. Wzniesiona została w 1892 roku w stylu renesansu niderlandzkiego. Ceglana okładzina pięknie kontrastuje z jasnymi płaszczyznami tynku. Budynek ubogaca narożny wykusz, nakryty hełmem zwieńczonym chorągiewką z datą zakończenia budowy budynku. Wykusz ten podtrzymywany jest wspornikami, jeden z nich zdobi maszkaron - detal w formie ludzkiej głowy o groteskowych rysach. Tych detali architektonicznych jest znacznie więcej, bo na płycinach, na wspornikach¹, na zwornikach² występują główki ludzkie i zwierzęce. Do kamienicy przylega budynek, który pierwotnie wykonany był w konstrukcji ryglowej wypełnionej cegłą.

Do dziś fasadę kamienicy zdobi kaduceusz - atrybut boskiego posłańca Hermesa - opiekuna kupców. Gdy przyjrzymy się bliżej zobaczymy w kartuszu dwa węże o zwróconych ku sobie głowach oplatające laskę. Znak ten oprócz potęgi, mądrości i równowagi sił jest również symbolem handlu i pokoju, często mylony z medycyną i laską Asklepiosa. Jedyny taki zachowany detal architektoniczny w Czarnkowie dobrze oddaje zajęcie właścicieli, którzy w tej kamienicy mieszkali. Zazwyczaj pola kartuszowe były przeznaczone dla herbów, inicjałów właścicieli, zasłużonych osób, przedsiębiorców, kupców, architektów i rzemieślników. Z przekazów źródłowych wiadomo, że w 1905 roku kamienicę nabył Otto Scholfluss, który prowadził na parterze sklep z towarami kolonialnymi (w Wielkopolsce zwane składami kolonialnymi). Można było w nim nabyć kawę, herbatę, przyprawy korzenne, tytoń, słodycze, owoce cytrusowe, ryż czyli materiały pochodzące z krajów kolonialnych, spoza Europy (stąd ich nazwa).

Dziś detale architektoniczne na budynkach umykają naszej uwadze. Starajmy się jednak wszędzie tam, gdzie to jest możliwe zdobywać informacje o danym obiekcie, jego właścicielu, architekcie, stylu czy roku powstania. Wykonujmy ich fotografie. Wiele dokumentacji niestety nie przetrwało, a wiedza jaką dysponujemy jest tylko szczątkowa. Dziś nic nie znaczące informacje za kilka lat mogą być bardzo przydatne dla wielu specjalistów, nie tylko dla historyków, ale również dla historyków sztuki, architektów i konserwatorów zabytków.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej

¹ Element architektoniczny albo konstrukcyjny podpierający, bogato dekorowany
² Ozdobny element sztukaterii umieszczony w centralnym punkcie nad oknem lub drzwiami

Widok na deptak i zabytkową kamienicę – 23 września 2024 roku
(Fot. Romka Bartkowiak)

Kartusz z kaduceuszem
(Fot. Romka Bartkowiak)

Wybrane detale architektoniczne
(Fot. Romka Bartkowiak)

Maszkaron – dekoracyjny motyw w postaci głowy o zdeformowanych groteskowo rysach
(Fot. Romka Bartkowiak)

Widok na deptak i zabytkową kamienicę – po 1912 roku
(Ze zbiorów Muzeum Ziemi Czarnkowskiej)

Widok na deptak i zabytkową kamienicę – przed 1919 rokiem
(Domena publiczna)

Na dawnym palcu Ewangelickim – 1939-1945
(Ze zbiorów Muzeum Ziemi Czarnkowskiej)