Kościół św. Andrzeja 2024

(…) stał na przedmieściu czarnkowskiem w stronę Wronek. Wizyta Kierskiego z roku 1738 mówi o nim: Kościółek św. Andrzeja wymurowany świeżo, pobożnym nakładem ww. Andrzeja i Jadwigi Młodeckich wraz z wieżą i zakrystyą, także murowanemi. Kościołek ten pokrytym jest dachówką.
J. Łukaszewicz "Krótki opis kościołów parochialnych…" (t. I Poznań 1858)

Do dziś dysponujemy niewielką liczbą źródeł historycznych na temat najstarszych kościołów katolickich w Czarnkowie, które powstały w średniowieczu. Jednakże w oparciu o zachowane przekazy źródłowe m.in. autorstwa Juliusza Klemma, J. Łukaszewicza, ks. Ignacego Wincentego Gronkowskiego oraz wizytacje kolegiaty czarnkowskiej wiemy, że w XVI wieku na Przedmieściu Wieleńskim wybudowano kościół pw. św. Andrzeja. Niestety w XVII wieku uległ zniszczeniu. Ze względu na zły stan techniczny właściciele wsi Dębe podjęli się jego ratowania. W 1738 roku przeszedł generalny remont. Odbudowano go w konstrukcji szkieletowej (potocznie zwanej szachulcem), charakterystycznej dla XVIII-wiecznego budownictwa w Wielkopolsce. Do prezbiterium dobudowano zakrystię. W jego wnętrzu znajdował się drewniany ołtarz z obrazem św. Andrzeja, patrona rybaków, podróżników i rzeźników. W 1818 roku z nieznanych do końca przyczyn został rozebrany. Obok kościoła znajdował się szpital,  który wybudowano dzięki fundacji Piotra Czarnkowskiego, kasztelana poznańskiego i starosty kcyńskiego. Ówczesne zwyczaje zalecały, aby tego typu obiekty znajdowały się poza ścisłym terenem zabudowy. Niemal przy każdym kościele znajdowało się również miejsce pochówku. Dziś ustalenie granic cmentarza nie jest takie proste, ale przekazy źródłowe mówią, że był to teren rozległy i zajmował działki położone pomiędzy ulicą Kościuszki a Ogrodową. W latach 70. XX wieku podczas prac związanych z budową banku PKO SA oraz bloków mieszkalnych odkrywano kości ludzkie, co potwierdzałoby zaistniały fakt. Do dziś jedyną zachowaną pamiątką po tym kościele jest chórek muzyczny, który znajduje się w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Czarnkowie nad wejściem do kaplicy Sakramentu Pokuty. W 2022 roku dzięki podjętym przy chórku pracom konserwatorskim historia tego zabytku jak i  dawnego kościoła ponownie odżyła.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej

Prawdopodobnie miejsce posadowienia kościoła pw. św. Andrzeja i cmentarza
- lata 60 XX wieku
(Fot. ze zbiorów Muzeum Ziemi Czarnkowskiej)

Prawdopodobnie miejsce posadowienia kościoła pw. św. Andrzeja i cmentarza
- 13 września 2024 roku
(Fot. Marcin Małecki)

Chórek muzyczny z kościoła pw. św. Andrzeja przed pracami konserwatorskimi
- lata 80. XX wieku
(Fot. ze zbiorów WUOZ w Poznaniu, Delegatura w Pile)

Chórek muzyczny z kościoła pw. św. Andrzeja po konserwacji
(Fot. Sławomir Czarnecki)