Kościół św. Ducha

Obecny plac Karskiego (dawniej Bartoszka) w Czarnkowie wraz z ulicą Staromiejską, Podgórną i częściowo ulicą Gdańską w średniowieczu znajdował się na przedmieściu zwanym Przedmieściem Poznańskim. Przedmieście to położone po północno - wschodniej stronie miasta swoją nazwę zawdzięcza umiejscowieniu przy starym szlaku komunikacyjno - handlowym biegnącym ku przeprawie od Poznania przez Oborniki, Rogoźno, Ryczywół do Kołobrzegu. Przedmieście połączone było z miastem bramą miejską zwaną Bramą Poznańską. Przed Bramą Poznańską na przedmieściach ówczesnego miasta znajdował się szpital pw. świętego Ducha wraz kościołem (kaplicą) pod tym samym wezwaniem. W ich pobliżu znajdował się również cmentarz grzebalny. Jak wiadomo kościoły pod takim wezwaniem były kościołami szpitalnymi. Należy jednak pamiętać, że dawny szpital był zupełnie czymś innym niż obecnie. Nie była to placówka, która zajmowała się leczeniem chorych, a pełniła funkcję przytułku dla ubogich, którzy szukali schronienia.

Pomimo iż założenie szpitalne było usytuowane poza miastem, placówką zarządzała rada miejska, a kościół znajdował się pod opieką nie tylko prepozytora (opiekuna duchownego), ale również w późniejszym czasie kanoników kolegiaty czarnkowskiej. Placówka taka musiała być odpowiednio uposażona, aby mogła dobrze funkcjonować. Do stałego uposażenia należały pola uprawne, ogrody, których w Czarnkowie w ówczesnym czasie nie brakowało. Najczęściej użytkowali je miejscowi plebani, dający biednym w zamian część plonów lub różnego rodzaju jałmużnę. Czasami na rzecz szpitali wpłacano należną dzierżawę. Szpital pw. świętego Ducha posiadał łan starego pola położonego w pobliżu prepozytora, dwa ogrody oraz dzierżawił trzy domy.

Wszelkie informacje na temat szpitala i kościoła pw. świętego Ducha w Czarnkowie są bardzo szczątkowe. Na podstawie źródeł historycznych wiemy, że uległy one zniszczeniu w wyniku potopu szwedzkiego. Ich istnienie potwierdzają jedynie wizytacje kanoniczne przeprowadzone w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Czarnkowie w XVII i XVIII wieku. W XVIII wieku w miejscu tych obiektów społeczność żydowska wybudowała synagogę, najpierw drewnianą, a w późniejszym czasie murowaną, która została uwieczniona na archiwalnych fotografiach miasta.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej

Obecny plac Karskiego  w Czarnkowie wraz z ulicą Staromiejską, Podgórną i częściowo ulicą Gdańską
w średniowieczu znajdował się na przedmieściu zwanym Przedmieściem Poznańskim
(Fot. Marcin Małecki)

Prawdopodobne miejsce posadowienia kościoła
(Fot. Marcin Małecki)