Życie na granicy 2024

27 grudnia 1918 roku wybuchło Powstanie Wielkopolskie. Powstańcy z bronią w ręku przejęli kontrolę nad większością pruskiej Prowincji Poznańskiej. Niemcy jednak nie zamierzali oddać zamożnej dzielnicy. Ciężkie walki trwały do połowy lutego 1919 roku, kiedy to pod naciskiem aliantów Niemcy uznali polskie zdobycze i podpisali rozejm w Trewirze. Wytyczona w wyniku walk granica miała jednak charakter tymczasowy. Jej właściwy przebieg uzgodniony został na konferencji w Wersalu, a następnie wytyczony w terenie przez geodetów. O tym wieloetapowym procesie kształtowania się granicy polsko - niemieckiej rozmawiano na konferencji pt. "105. rocznica Powstania Wielkopolskiego. Delimitacja i demarkacja zachodniej granicy Polski w Wielkopolsce wg postanowień Traktatu Wersalskiego" w Muzeum Ziemi Czarnkowskiej 10 stycznia 2024 roku.

Konferencja odbyła przy współpracy Muzeum Ziemi Czarnkowskiej i Stowarzyszenia Geodetów Polskich Oddziału Wielkopolskiego w Poznaniu (dalej SGP) pod patronatem starosty powiatu czarnkowsko - trzcianeckiego, burmistrza Czarnkowa oraz prezesa Stowarzyszenia Geodetów Polskich. Połączona była z otwarciem wystawy pt. "105. rocznica Powstania Wielkopolskiego. Delimitacja i demarkacja zachodniej granicy Polski w Wielkopolsce wg postanowień Traktatu Wersalskiego". Wystawa opracowana została przez pracowników Wydziału Geografii i Geologii UAM oraz członków oddziału Wielkopolskiego SGP. Wystawa uzupełniona została eksponatami ze zbiorów Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, ukazującymi życie na granicy polsko - niemieckiej w okolicach Czarnkowa w dwudziestoleciu międzywojennym.

Konferencja rozpoczęła się chwilę po godzinie 12. Poprowadzili ją kierownik Muzeum Ziemi Czarnkowskiej mgr Elżbieta Gajda i pracownik naukowy Politechniki Poznańskiej oraz prezes Wielkopolskiego Oddziału SGP dr hab. inż. Ireneusz Wyczałek,. Frekwencja dopisała, gdyż chętni do wysłuchania referatów ściśle wypełnili przygotowaną salę. Jako pierwsza wystąpiła kustosz Muzeum Ziemi Czarnkowskiej mgr Karolina Rążewska - Golik, która wygłosiła referat zatytułowany "Zanim Noteć stała się granicą. Walki powstańcze w rejonie Czarnkowa w 1919 r.". Przybliżyła wydarzenia, które w styczniu i lutym 1919 roku doprowadziły do ukształtowania granicy polsko - niemieckiej na rzece Noteć.

Jako drugi wystąpił dyrektor Muzeum Powstańców Wielkopolskich im. gen. Józefa Dowbor - Muśnickiego w Lusowie dr Michał Krzyżaniak. W swoim wystąpieniu pt. "Z wycieczką na froncie. Fotografie Działu Fotograficznego z frontu północnego z roku 1919" omówił historię powstania dokumentacji fotograficznej Powstania Wielkopolskiego oraz przedstawił specyfikę badań nad tą dokumentacją. Identyfikacja miejsc przedstawionych na zdjęciach wykonanych na froncie jest żmudną, lecz niezwykle satysfakcjonującą pracą.

Po krótkiej przerwie na kawę wystąpił Bogusław A. Tomaszewski, konsultant Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie i autor wydawnictwa "Od Piaśnicy po Dniestr. Przebieg i oznakowanie granic II Rzeczypospolitej" (Szczecin 2023), który wygłosił referat pt. "Oznaczanie przebiegu granicy polsko - niemieckiej na Noteci". Przedstawił w jaki sposób oznakowana była granica polsko – niemiecka, jak wyglądały kamienie graniczne, w jaki sposób były rozmieszczane, jak rozwiązywano szczególne przypadki (na przykład granica przebiegająca przez śluzę na rzece przebiegała przez środek śluzy).

Niestety dr inż. Tadeusz Kośka, który miał wygłosić referat pt. Ludzie z Ziemi Czarnkowskiej w II Rzeczypospolitej", nie mógł dotrzeć do Czarnkowa. Jego miejsce zajęła kierownik Oddziału Systemu Informacji Przestrzennej Biura Geodety Województwa Dorota Zubik, która przedstawiła możliwości nowego internetowego Systemu Informacji Przestrzennej Województwa Wielkopolskiego.

Konferencję zakończył dr Dariusz Lorek z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM, który wygłosił referat pt. "Delimitacja i demarkacja zachodniej granicy Polski po Traktacie Wersalskim". Przedstawił on jak wyglądała praca geodetów wytaczających w terenie granicę Rzeczypospolitej.

Po zakończeniu ostatniego referatu nadszedł czas otwarcia wystawy. Uczestnicy "podnieśli" symboliczny szlaban, który przegradzał wejście na ekspozycję. Oprócz ciekawych plansz z reprodukcjami historycznych map, zwiedzający mieli możliwość obejrzenia obiektów związanych z życiem granicy polsko - niemieckiej nie tylko w Czarnkowie: zdjęć żołnierzy Straży Granicznej, przepustek gospodarczych itp.

Konferencja i wystawa "105. rocznica Powstania Wielkopolskiego. Delimitacja i demarkacja zachodniej granicy Polski w Wielkopolsce wg postanowień Traktatu Wersalskiego" są częścią cyklu wydarzeń związanych z obchodami rocznicy Powstania Wielkopolskiego w Czarnkowie. Cykl ten zapoczątkowany został uroczystościami pod Pomnikiem Powstania Wielkopolskiego w dniu  27 grudnia 2023 roku. 8 lutego na Placu Wolności w Czarnkowie odbędą się uroczystości z okazji zakończenia Powstania Wielkopolskiego.
Mikołaj Kułakowski
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej