173 lata czarnkowskiej prasy 2021

Trzydzieści lat temu, 15 stycznia 1991 roku ukazał się pierwszy numer "Nadnoteckich Ech". Już na pierwszej stronie w artykule pt. "Co się zmieniło" Stanisława Warczygłowa wyraziła myśl, że "Echa" są kontynuacją przedwojennych tradycji czasopiśmienniczych Czarnkowa, przywołując ówczesne tytuły: "Wiarusa Nadnoteckiego" i "Gazetę Powiatu Czarnkowskiego". Tradycje te są jednak starsze, sięgające połowy XIX wieku.

Pierwszym czasopismem wydawanym w Czarnkowie był ukazujący się w latach 1848-1849 "Der Bote von der Netze" ("Goniec Nadnotecki"), o którym wspomina Juliusz Klemm, czarnkowski nauczyciel, autor "Krótkiej historii miasta Czarnkowa". Niestety, poza tytułem i okresem, w którym się ukazywał nic więcej o nim nie wiemy.

Po krótkim okresie istnienia "Gońca" przez kilka lat w Czarnkowie brakowało prasy lokalnej. 1 stycznia 1853 roku ukazał się pierwszy numer tygodnika powiatowego "Kreis - und Wochenblatt fur den Kreis Czarnikau: Anzeiger fur Czarnikau, Schonlanke, Filehne, Kreuz und Umgegend", który w 1900 roku zmienił tytuł na "Anzeiger fur Netzedistrikt". Było to czasopismo o charakterze półurzędowym. Oprócz treści typowych dla lokalnego tygodnika - informacji politycznych z kraju i świata oraz wiadomości lokalnych - znajdowało się dużo ogłoszeń urzędowych. W latach 1895 - 1903 redaktorem odpowiedzialnym i wydawcą był C.H. Düring.

Powstanie Wielkopolskie oraz powrót miasta do odrodzonej Polski spowodowały duże zmiany na czarnkowskim rynku czasopism. II Rzeczpospolita był to okres wzmożonej działalności politycznej, a co za tym idzie wydawniczej. Pojawiły się nowe tytuły, niektóre zaangażowane politycznie, inne unikające partyjniactwa. Ukazywały się także pisma nastawione przede wszystkim na popularyzację kultury i nauki. Wkrótce po wprowadzeniu na terenie Czarnkowa polskich władz, niemieckojęzyczny "Anzeiger Fur Netzedistrikt" został przemianowany na "Kurier Powiatu Czarnkowskiego", wydawany po polsku i po niemiecku. Jego wydawcą był Arthur Speth, niemiecki katolik, redaktor naczelny "Anzeiger..." od 1907 roku, który oprócz redakcji prowadził własną drukarnię oraz księgarnię. "Kurier Powiatu Czarnkowskiego" ukazywał się do 1921 roku. W tym roku pojawiło się nowe, oficjalne polskojęzyczne pismo urzędowe zatytułowane "Orędownik Na Powiat Czarnkowski". Arthur Speth kontynuował wydawanie gazety trzy razy w tygodniu pod tytułem: "Kurier Czarnkowski Anzeiger Fur Netzedistrikt". Co ciekawe, oba pisma poczuwały się do spuścizny po "Anzeiger Fur Netzedistrikt" podając w stopkach rok założenia 1853. "Orędownik na Powiat Czarnkowski" ukazywał się do 1923 roku, kiedy został zastąpiony przez "Orędownik Urzędowy Powiatu Czarnkowskiego", pismo o bardziej urzędowym charakterze. Arthur Speth wydawał "Kurier Czarnkowski" do swojej śmierci w 1926 roku, po której redakcję przejęła jego żona Helena i syn Walter. Nie wiadomo jak długo istniało to pismo, według niektórych źródeł do 1935, według innych do 1939 roku.

W 1920 roku Ignacy Marcinkowski, który z Niemiec przywiózł wyposażenie drukarni, zaczął wydawać dziennik "Wiarus Nadnotecki". Drukowano go początkowo na ulicy Zamkowej, później zaś drukarnię przeniesiono na ulicę Wieleńską (dzisiejsza ulica Kościuszki). "Wiarus" borykał się z problemami natury finansowej, które doprowadziły w końcu do jego zamknięcia. Ukazywało się ono pięć razy w tygodniu, do 1925 roku, po czym został wznowiony w latach 1928-1930. Na przełomie 1929 i 1930 roku zaczęło ukazywać się trzy razy w tygodniu w Czarnkowie czasopismo "Strażnica Nadnotecka". Wydawali je wspólnie dr Ludwik Rządkowski oraz Antoni Grzebyta. Doktor Rządkowski jest szczególnie ciekawą postacią: był chemikiem i farmaceutą, uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim we Wrześni. Był redaktorem kilku czasopism oraz autorem "Encyklopedii Drogistowskiej" z zakresu farmacji. "Strażnica Czarnkowska" tylko częściowo powstawała w Czarnkowie; część drukowana była w Poznaniu, natomiast wiadomości lokalne drukowane były w drukarni Spetha. "Strażnica" ukazywała się zaledwie przez rok.

Kontynuacją "Orędownika" była Gazeta Powiatu Czarnkowskiego, która ukazywała się trzy razy w tygodniu w latach 1929 - 1935. Jej redaktorem naczelnym i wydawcą był Roman Maniszewski. Do niego również należała Drukarnia Polska, w której była drukowana. Na łamach "Gazety" znaleźć można było informacje z kraju i ze świata, wiadomości lokalne, ogłoszenia prywatne i urzędowe oraz reklamy popularnych artykułów i rzemieślników czarnkowskich.

W 1932 roku na rynku ukazał się nowy dziennik "Na Rubieży". Było to pismo o nastawieniu prosanacyjnym, powstałe w celu przełamania przewagi tytułów opozycyjnych, cieszyło się więc wsparciem władz. Ukazywało się ono 6 razy w tygodniu, wydawcą był Leon Waśko, a redaktorem Antoni Słodowy. "Na Rubieży" ukazywało się do 1938 roku.

Dużą aktywnością wydawniczą charakteryzowały się także czarnkowskie szkoły: Seminarium Nauczycielskie i Gimnazjum. Uczniowie Seminarium Nauczycielskiego wydawali od lutego 1929 roku czasopismo "Głos Uczniowski", w którym publikowane były artykuły dotyczące spraw lokalnych, historii i poezja. Redaktorem odpowiedzialnym był Jan Białecki. Pismo to ukazywało się do 1931 roku. Okres największej aktywności wydawniczej uczniów Gimnazjum przypadł na lata 1928-1932, kiedy jako nauczyciel przyrody zatrudniony był Czesław Skopowski, który został opiekunem Koła Krajoznawczego. Wydawał on dwa miesięczniki tworzone przez uczniów: "Echo Gimnazjalne" i krajoznawczą "Ziemię Nadnotecką". Szczególnie ta ostatnia była ambitnym przedsięwzięciem. Numer 1 "Ziemi Nadnoteckiej" został wydrukowany w nakładzie 1000 sztuk, z których część została rozesłana do wybranych osób i instytucji w całej Polsce jako zachęta do prenumeraty. Po likwidacji Seminarium i upaństwowieniu Gimnazjum, od 1935 do 1939 roku ukazywał się wydawany przez uczniów miesięcznik "Nasze Myśli", zamieszczający artykuły zarówno naukowe, jak i dotyczące życia gimnazjalistów.

Dwudziestolecie międzywojenne to złoty okres czasopiśmiennictwa lokalnego, nie tylko w Czarnkowie. Przerwany został przez wybuch drugiej wojny światowej, po zakończeniu której, w okresie władzy ludowej, prasa czarnkowska się nie odrodziła. W dusznym klimacie PRL, gdzie każdy aspekt życia społecznego kontrolowany był przez Partię, nie było miejsca na niezależną prasę lokalną. Dopiero upadek komuny i powstanie demokratycznego samorządu dały możliwość powstania nowego lokalnego czasopisma w Czarnkowie. Z inicjatywy Rady Miejskiej w 1990 roku powstały "Nadnoteckie Echa". Pierwszy numer nowego dwutygodnika ukazał się 15 stycznia 1991 roku. Pierwszym redaktorem naczelnym Ryszard Milewski, którego zastąpiła w 1993 roku Gertruda Halicka. "Nadnoteckie Echa" w latach 90-tych XX wieku ukazywały się co dwa tygodnie, w środę, w formacie A4. Redakcja mieściła się początkowo przy ulicy Browarnej, by przenieść się do Domu Kultury przy ulicy Kościuszki. Cena jednego numeru wynosiła 1000 złotych, lecz w następnym roku została już podniesiona do 2000 złotych. Wydawcą pisma była Rada Miejska. W 1998 roku czarnkowskie instytucje kultury połączyły się tworząc Miejskie Centrum Kultury, którego dyrektorem został Jan Pertek. Pełnił on także funkcję redaktora naczelnego. Jako dwutygodnik "Nadnoteckie Echa" ukazywały się przez jedenaście lat. W 2002 roku wydawcą zostało Miejskie Centrum Kultury. Czasopismo przeszło wówczas znaczące przemiany. Zaczęło ukazywać się co tydzień we wtorek. Powiększony został także format gazety do A3. "Nadnoteckie Echa" to tygodnik o charakterze informacyjno - kulturalnym, cieszący się dużą popularnością w regionie.

Jeśli za początek historii czarnkowskiej prasy lokalnej uznalibyśmy dobrze udokumentowane pierwsze wydanie "Kreis - und Wochenblatt" z 1853 roku, zbliżalibyśmy się do 168 rocznicy pojawienia się czasopisma w Czarnkowie. Uznając za początek "Gońca", byłyby to 173 lata tradycji. Tradycji, którą podtrzymują "Nadnoteckie Echa", które same określiły siebie już w 1991 roku jako duchowego spadkobiercę "Gazety Powiatu Czarnkowskiego", "Na Rubieży", "Orędownika" i innych wydawanych w Czarnkowie tytułów.
Mikołaj Kułakowski
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej