Skąd się wzięło khaki 2017

W zbiorach Muzeum Ziemi Czarnkowskiej znajdują się różne mundury z XIX i XX wieku. Kiedy się je ogląda uderza to, że wcześniejsze, z XIX wieku, są dużo bardziej kolorowe. Dlaczego tak się działo?

Aby zrozumieć co stało się z wojskowym strojem u końca XIX wieku, musimy zdać sobie sprawę z tego, jak wielki postęp dokonał się w tym stuleciu jeśli chodzi o broń. Muszkiet około roku 1800 mógł strzelić celnie na jakieś 60 metrów do trzech razy na minutę. W 1908 roku sierżant Jesse Walingford ustanowił rekord armii brytyjskiej trafiając w ciągu minuty przy użyciu standardowego karabinu Lee Enfield 36 razy do celu ustawionego prawie 300 metrów dalej. W XVIII wieku, aby zwiększyć skuteczność ostrzału, potrzeba było wielu ludzi, którzy podejdą blisko do wroga i strzelą wszyscy naraz (tzw. salwa), by zarzucić go gradem kul. Zadaniem dowódcy było odpowiednie kierowanie takimi oddziałami. W tym celu zajmował pozycję z tyłu, często na wzgórzu, i obserwował pole bitwy przez lunetę. Rozkazy wydawał wysyłając przez gońców. Przy takiej taktyce walki krycie się nie było potrzebne; wręcz przeciwnie, było niepożądane. Żołnierze musieli być dobrze widoczni i oznaczeni. Wódz musiał wiedzieć co obserwuje i kogo - w tym właśnie pomagały owe kolorowe mundury. Państwa, a nawet poszczególne oddziały, miały własne schematy kolorów.

Postęp w technologii uzbrojenia spowodował jednak, że w 1900 roku jeden żołnierz miał siłę ognia dziesiątek z powiedzmy roku 1800. Niestety, w historii często widzimy, że przyzwyczajenia dowódców nie nadążają za postępem. Przestarzała taktyka powodowała olbrzymie straty w wojnach drugiej płowy XIX wieku (np. amerykańska wojna secesyjna). Myśl, że jednak trzeba coś zmienić zawitała brytyjskim dowódcom jednak dopiero w czasie I wojny burskiej w latach 1880-1881. Burowie, potomkowie holenderskich kolonistów w południowej Afryce, byli doskonałymi strzelcami i partyzantami tworzącymi oddziały zwane kommando, przemykające błyskawicznie wśród gór. Chodzący w czerwonych kurtkach żołnierze brytyjscy byli dla nich łatwym celem. Doświadczenia z wojny burskiej doprowadziły do przyjęcia jako podstawowego munduru w kolorze khaki (z hinduskiego "pokryty pyłem"). Inne armie poszły za angielskim przykładem. W 1910 roku Niemcy przyjęli na uzbrojenie nowe mundury w kolorze Feldgrau (polowa szarość), znane nam z wielu filmów. Znacznie dłużej opierali się Francuzi. Gdy wybuchła I wojna światowa, francuscy żołnierze szli do boju w granatowych kurtkach oraz czerwonych spodniach i czapkach. Wysokie straty spowodowały, że już w 1915 roku przyjęli oni kolor Bleu horizon ("Błękit horyzontu"). Mundur Hallerczyka w tym kolorze, jeden z niewielu w Polsce, znajduje się w zbiorach Muzeum Ziemi Czarnkowskiej. Nowe kolory miały za zadanie wspomóc żołnierzy na polu walki w ten sposób, że łatwiej było im wtopić się w otocznie. Nie walczyli oni już jako zwarta masa, lecz w rozproszeniu, korzystając z własnej inicjatywy. Możliwość ukrycia się była więc dla nich bezcenna.

Następnym krokiem w rozwoju munduru wojskowego była racjonalizacja kroju. Żołnierz XVIII czy XIX wieku musiał być elegancki - mundur wiele czerpał z mody cywilnej. W XX wieku żołnierz miał być przede wszystkim skuteczny. Doskonałym przykładem jest brytyjski Battle dress, wprowadzony w przededniu II wojny światowej. Ten charakterystyczny mundur wzorowany był na ówczesnym stroju narciarskim i składał się ze spodni z wysokim stanem oraz krótkiej kurtki w zielono - brunatnym kolorze. Projektantom zależało przede wszystkim na wygodzie i wytrzymałości. Żołnierzom ów krój bardzo odpowiadał. Po II wojnie światowej wiele armii projektując swoje umundurowanie czerpało z doświadczeń uzyskanych przy użytkowaniu Battle dress.

Współczesne mundury projektowane są przede wszystkim z myślą o praktyczności. Wykorzystuje się w nich najnowsze technologie i koncepcje ergonomiczne. Jednak dawne mundury mają swój urok - wystarczy spojrzeć na ilość publikacji albumowych im poświęconych, popularność ruchu rekonstrukcji historycznej lub na przepięknie malowane cynowe żołnierzyki.
Mikołaj Kułakowski