Sprawa wielkiej wagi 2020

Wagi są wszędzie, wystarczy się rozejrzeć, znajdziemy je w sklepie, przed wjazdami do wielu zakładów, w domu: w łazience albo kuchni. Ba, jedna jest nawet na niebie!

Kto wpadł na pomysł mierzenia ciężaru różnych produktów? Żyjący w I wieku naszej ery żydowski historyk Józef Flawiusz uważał, że winić za to należy Kaina, brata biblijnego Abla. Miał w ten sposób sprowadzić na Ziemię oszustwo, nieznane żyjącym w prostocie ludziom. Choć jest to tylko legenda, mówi ona wiele o tym, jak duże znaczenie dla ludzi miała uczciwość również przy ważeniu towarów.

Choć imienia wynalazcy wagi nie poznamy nigdy, wiemy, że prostych wag szalkowych używali zarówno Sumerowie, jak i starożytni Egipcjanie już w połowie IV tysiąclecia przed naszą erą. W obu tych cywilizacjach ważenie odgrywało ważną rolę. Według religii egipskiej, po śmierci człowiek trafiał na sąd, na którym bóg Ozyrys kładł na jednej szalce serce zmarłego, w którym ukryta była jego dusza, na drugiej pióro prawdy należące do bogini Maat. Jeśli serce okazało się cięższe od pióra z powodu grzechów popełnionych za życia, pożerała je bestia Ammat, jeśli lżejsze, zmarły mógł wkroczyć do zaświatów.

Wagi szalkowe mają dużo wad. Nadają się doskonale do ważenia cennych kruszców, ale wielkie i ciężkie przedmioty są już problemem. Dodatkowo, aby taka waga działała, potrzebne są odważniki, co do których zainteresowani mają zaufanie. Było to tak ważne, że np. w starożytnych Atenach wzorniki odważników przechowywane były na Akropolu, pilnie strzeżone dzień i noc. Wielu z tych wad pozbawione były wagi popularnie zwane rzymskimi lub bezmianami. Ma ona postać ciężarka przesuwanego po ramieniu ze skalą. Dzięki temu można było wygodniej ważyć duże przedmioty i nie potrzeba było mieć ze sobą zestawu odważników.

W średniowieczu każde miasto posiadało swoją "oficjalną" wagę, którą przechowywano w ratuszu lub specjalnym budynku zwanym "domem wagi". Przybywający do miasta kupcy zobowiązani byli do ważenia swoich towarów i stosowania miejscowych miar. Szczególnie ciekawy przypadek wagi miejskiej znajduje się w holenderskim Oudewater. W tamtejszym "domu wagi" ważono niegdyś czarownice! W XVI wieku panowało przekonanie, że czarownice nie mają duszy, dlatego muszą być lżejsze od zwykłego człowieka (dzięki temu mogły latać na miotle). Oudewater posiadało specjalny przywilej wydany podobno przez cesarza Karola V, który umożliwiał im wydawanie "certyfikatu" o niewinności oskarżonej o czary osoby. Wiele osób z całej Europy zdążało do tego miasteczka, aby poddać się próbie wagi i uniknąć gorszego losu, który oczekiwałby je, gdyby poddano je śledztwu gdzie indziej. Co ciekawe, waga w Oudewater wciąż działa, więc jeśli ktoś ma ochotę, może sam się przekonać, czy aby nie jest czarownikiem lub czarownicą!

W ciągu stuleci pojawiło się wiele różnych rodzajów wag. W XIX wieku dużą popularność zdobyły wagi systemu Josepha Berangera. Wagi tego typu możemy od czasu do czasu spotkać w sklepach nawet dziś. Charakteryzowały się one tym, że szalki zamontowane były powyżej ramienia, ukrytego w podstawie wykonanej zazwyczaj z żeliwa i często zdobionej. W Polsce wagi tego typu nazywa się często wagami stołowymi. Na terenie Polski produkowało je kilka firm, wśród których najbardziej znane są fabryki Juliusza Sperlinga z Warszawy oraz Wilhelma Hessa z Lublina. Wagi tych firm cieszyły się dużym uznaniem i były eksportowane do Rosji oraz Persji.

W XX wieku pojawiło się wiele nowych rodzajów wag, wypierając wagi używające odważniki. Popularne stały się tzw. wagi łazienkowe, oparte na mechanizmie sprężynowym. Od lat 40. XX wieku do konstruowania wag używa się coraz więcej elektroniki. Dzisiejsze wagi elektroniczne są w stanie nie tylko bardzo precyzyjnie wskazać masę ważonego przedmiotu, ale też podać szereg innych, przydatnych informacji, takich jak np. objętość płynu.

Oczywiście zawsze było tak, że najdoskonalsze wagi potrzebne były naukowcom. Najczulszą wagę na świecie zbudowali w 2012 roku naukowcy z Barcelony. Może ona ważyć z dokładnością do 1 joktograma, czyli jednej kwadrylionowej części grama i umożliwia ona ważenie pojedynczych atomów!

Wagi są ważną i nieodłączną częścią życia. Stały się one dla nas czymś naturalnym - wszyscy wiemy ile to jest kilogram albo tona. Czasami nie uświadamiamy sobie, jak ważnym wynalazkiem jest waga. Spójrzmy jednak w ilu religiach występuje motyw wagi. Dla starożytnych wagi były na tyle cenne, że jedną umieścili na nieboskłonie w postaci gwiazdozbioru, który stał się jednym z dwunastu znaków zodiaku.
Mikołaj Kułakowski
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej